💠 شرح حافظ
جلسه نهم
◀️ عشق در اشعار حافظ
🔰 در دیوان حافظ 3 نوع عشق یا معشوق در موازات هم دیگر، یا گاه متداخل با یکدیگر ملاحظه میشود:
1⃣ عشق یا معشوق انسانی:
⬅️ عطر و روح این عشق طربناک، بر سراسر دیوان حافظ حاکم است. مطلع بعضی غزلهای او که انسجام و یکپارچگی بیشتری دارد، در عشق زمینی و خطاب به معشوق انسانی است:
🔻سرو چمان من چرا میل چمن نمیکند
🔺همدم گل نمیشود یاد سمن نمیکند
2⃣ عشق یا معشوق ادبی:
⬅️ این نوع عشق و معشوق در اکثریت غزلهای عاشقانه حافظ حضور دارد؛ در این نوع شعر که صورتاً تفاوتی با شعرهای عاشقانه عرفانی ندارد، در این عاشقانهها، معشوق یا غایب است یا بدون چشم و چهره و ابروست. فاقد جسمانیت است و حتی فاقد جنس است و غالباً نمیتوان فهمید مذکر است یا مونث و در بیشتر موارد معشوق شاعر نیست بلکه ممدوح اوست ممدوح از رجال کشوری و دنیوی است یا معنوی و اخروی:
🔻 ستارهای بدرخشید و ماه مجلس شد
🔺 دل رمیدهی ما را انیس و مونس شد
🔻گفتم ای سلطان خوبان رحم کن بر این غریب
🔺 گفت در دنبال دل ره گم کند مسکین غریب
3⃣ عشق یا معشوق عرفانی:
⬅️ کم و بیش نیمی از غزلیات و ابیات عرفانی حافظ است.
🔻 الا یا ایها الساقی ادر کاساً و ناولها
🔺 که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکلها
🔻 در ازل پرتو حسنت ز تجلی دم زد
🔺 عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد
⬅️ معشوق عرفانی شکار نمیشود، «کس ندانست که منزلگه معشوق کجاست» یار کامل و کمال مطلق است. هر قصوری که هست از ماست. معشوق عرفانی صاحب اختیار مطلق است. یار، از عشق ما مستغنی است؛ او اهل ناز و گاهی جفا هم هست و در عین حال مشفق است و یار؛ نیز به عاشقان نظر دارد؛ معشوق عیان است برای مشاهده و شهود او، باید پاک بود و به تهذیب و تصفیه درون پرداخت؛ عشق موقوف به عنایت ازلی و هدایت و حوالت الهی و عهد الست است.
✳️ عشق امانت الهی است امانتی است خاص انسان نه فرشتگان.
🔻 آسمان بار امانت نتوانست کشید
🔺 قرعهی فال به نام من دیوانه زدند
⏬ این بیت اشاره به آیه شریفه:
🌹«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا».
☘ما امانت [خویش] را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه داشتیم، ولی از پذیرفتن آن سرباز زدند و از آن هراسیدند، و انسان آن را پذیرفت، که او [در حق خویش] ستمکار نادانی بود.
┈┈••✾🍃🌸🍃✾••┈┈